Doszło także do wybuchów powstań w Katalonii i Portugalii. Pierwsze z nich zostało stłumione, natomiast drugie doprowadziło do wybuchu wojny. Powstańcy opanowali większość kraju a na władę wybrali Jana IV z dynastii Braganzów. Niepodległość Portugalia zdobyła w 1668r. - W 1678r. W hutnictwie żelaza duże zmiany nastąpiły pod koniec XVII w., gdy przy wytopie surówki węgiel drzewny zastąpiono węglem kamiennym. W 1735 r. Abraham Derby jako pierwszy wytopił surówkę, stosując koks. Pod koniec wieku inny angielski wynalazca, Henry Cort, opatentował nową metodę przerabiania surówki na stal. Renesans w Europie. Reformacja w Europie. Reforma Kościoła katolickiego i kontrreformacja . Panowanie ostatnich Jagiellonów. Kształtowanie się demokracji szlacheckiej w Polsce. Powstanie Rzeczypospolitej Obojga Narodów . Kultura europejska w XVII wieku - barok i przewrót umysłowy. Wojna trzydziestoletnia. Absolutyzm we Francji Dominacja Anglii na rynkach światowych przyspieszyła rozwój cywilizacyjny pozostałych państw w Europie. Dodatkowympowodem do zintensyfikowania rozwoju ekonomicznego i społecznego był szybki rozwój życia naukowego w XIX wieku. Oto niektóre przykłady: 1801 w Anglii Thomas Young dokonał opisu astygmatyzmu, W XVII wieku w Rzeczypospolitej działały trzy szkoły wyższe: Akademia Krakowska, Wileńska i Zamoyska. Ich poziom stopniowo się obniżał. Profesorowie Akademii Krakowskiej, którą z jednej strony próbowali sobie podporządkować jezuici, a z drugiej strony władze kościelne dążyły do ograniczenia jej samorządności, tracili wiele W Europie Zachodniej w XVI–XVIII w. ta własność, nazywana podzieloną, znikła, zaś w Europie Środkowej proces ten nastąpił dopiero w XIX w. Zaczęło się od grodzeń, czyli znoszenia wspólnych praw do użytkowania ziemi w XVI w. w Wielkiej Brytanii. W średniowiecznej wsi mieszkańcy mieli zwykle prawo Potrafi ze zrozumieniem analizować proces przemian politycznych zachodzących w krajach regionu w wyniku ich komunizacji w latach 40., a następnie dekomunizacji w latach 90. Potrafi wykazać wpływu tych przemian na wzajemne stosunki państw Europy Środkowej i Południowo-Wschodniej i możliwości ich integracji gospodarczej i politycznej. Ogólna charakterystyka. Liberalizm w Polsce nigdy nie był silnym nurtem politycznym, stanowiąc przed końcem XX wieku część popularniejszych ideologii. Przyczyną tego stanu rzeczy był brak absolutyzmu w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, słabość stanu mieszczańskiego oraz brak własnego państwa w XIX w. [1] Study with Quizlet and memorize flashcards containing terms like Bitwa pod Wiedniem (2), Kraje, których pozycja w XVII wieku wzrosła (2), Kraje, które utraciły status mocarstwa w XVII wieku (2) and more. Trwająca w XIV wieku schizma zachodnia, podzieliła cały katolicyzm, który dopiero po soborze w Konstancji zdołał się zjednoczyć. Rozłam w Kościele doprowadził do osłabienia władzy papieża, pod względem moralnym, jak i finansowym, dlatego Rzym dążył do tego celu środkami, nie zawsze moralnymi i przystojnymi osobom duchownym. vCGSO. Różne formy organizacji państwa w Europie w XVII wieku 1) Rzesza Niemiecka: cesarz wybierany przez wyborców – książęta, biskupów, mieszczan; sejm (książęta + mieszczanie) → na skutek wojny trzydziestoletniej książęta zdobyli wiele praw, do zawierania przymierzy, ograniczono władzę cesarza (jego akty prawne musiały uzyskać akceptację sejmu) 2) Francja: Ludwik XIII – tworzenie się ustroju absolutystycznego; ważne postacie: pierwsi ministrowie królewscy (Armand Richelieu, Juliusz Mazarini); wprowadzanie absolutyzmu: zaprzestanie zwoływania Stanów Generalnych, odebranie przywilejów innowiercom, prześladowanie opozycji, stała armia, stłumienie frondy (1648-1653); gospodarka: merkantylizm; Ludwik XIV (Król Słońce) – pełny absolutyzm: król przewodniczy radzie państwa, jego decyzji nie można podważyć, posiada armię, tajną policję i system więzień. 3) Anglia: konflikt: król Karol I Stuart (głowa Kościoła anglikańskiego) i parlament (purytanie); 1642 – wojna domowa (Armia Nowego Wzoru i rządy Olivera Cromwella, stracenie Karola I); republika; 1660 – przywrócona monarchia, powrót Stuartów na tron; „sławetna rewolucja” (1688) – bezkrwawe zrzucenie z tronu Jakuba II Stuarta; rządy Wilhelma Orańskiego (Deklaracja praw, monarchia parlamentarna); 1707 – unia realna pomiędzy Anglią i Szkocją, powstaje Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii 4) wojna trzydziestoletnia: czas trwania: 1618-1648; przyczyna: konflikt religijny i polityczny pomiędzy dynastią Habsburgów a protestanckimi państwami wchodzącymi w skład Rzeszy; początek wojny: defenestracja praska (wyrzucenie przez okno na zamku hradczańskim dwóch przedstawicieli cesarza, dokonali tego czescy protestanci); w konflikt zamieszane były także: Dania, Szwecja, Francja, Czechy; koniec wojny: pokój westfalski, 1648, klęska wojsk cesarskich Ważne pojęcia: absolutyzm – forma ustroju politycznego polegająca na przyznaniu panującemu nieograniczonej władzy, niepodlegającej żadnym ograniczeniom fronda – ruch polityczny we Francji w latach 1648–1653 domagający się wielu reform, w tym ograniczenia absolutnej władzy królewskiej merkantylizm – pogląd, że podstawową miarą bogactwa narodu jest duża ilość eksportowanych towarów przemysłowych i rolnych, przy ograniczeniu ich importu monarchia parlamentarna – państwo, w którym władza monarchy jest symboliczna, a realne uprawnienia władcze posiada wybrany w wyborach powszechnych parlament i odpowiedzialny przed nim politycznie rząd. Parlament – Izba Lordów i Izba Gmin; król nie może bez zgody parlamentu wprowadzać ustaw ani ściągać podatków; przy królu: Rada Ministrów. Powyższy materiał został opracowany przez Przeczytanie i zapamiętanie tych informacji ułatwi Ci zdanie klasówki. Pamiętaj, korzystanie z naszych opracowań nie zastępuje Twoich obecności w szkole, korzystania z podręczników i rozwiązywania zadań domowych 1-Reformy w Rosji:-budowal manufaktury produkujące na potrzeby wojska,popierał handel-kraj podzielil na gubernie,a gubernie na proeincje-Dumę bojarska zastapił senatem i kolegiami-ufundował Petersburską Akademię Nauk,powstały szkoły wojskowe,inzynieryjne,prawnicze i medyczne,wprowadził nowy alfabet grażdankę-powstała regularna armia lądowa i marynarka wojenna-podporzadkowal sobie Kościół prawosławny2-Prusy:-zlikwidował dwór i obnizyl pensje urzednikom-osobiście kontrolowal wydatki-inwestował w wojsko-reforma sądownictwa-wprowadzono obowiazek nauczania-popierano rozwój przemyslu i rolnictwa3-Austria:-podzielił państwo na gubernie ,a te na powiaty-sporządził spis wszystkich poddanych-zniósł poddanstwo chlopow-dbal o rozwój manufaktury-ograniczył import towarów-podporzadkował sobie Kosciół-wprowadził wolność wyznania-przystapil do likwidacji klasztorów Wiek XVI i XVII to czas ogromnych zmian w dziedzinie prowadzenia działań wojennych. Nastąpiła całkowita zmiana taktyki. Dotąd na polach bitew królowała konnica. Okres wczesnej nowożytności jest punktem, od którego będzie powoli tracić na znaczeniu. Zaczyna dominować piechota. Dzięki stopniowemu zwiększaniu wykorzystania wojsk zaciężnych podnosił się poziom jej wyszkolenia, co z kolei umożliwiało bardziej skomplikowane manewry i walkę w wymagających dobrego zgrania szykach. Mam na myśli piechotę wyposażoną zarówno w piki, jak i broń palną. To właśnie ona ogromnie się przyczyniła do zmiany doktryn taktycznych, gdyż całkowicie niwelowała skuteczność ciężkiego opancerzenia. Początkowo broń wykorzystująca proch – tak lżejsza wczesna broń ręczna, jak i artyleria – była zawodna i trudna w obsłudze. Od samego początku dostrzegano w niej jednak potencjał, co skutecznie napędzało jej ewolucję. W szczególności wyraźny był potencjał artylerii. To ona najbardziej fascynowała ówczesnych władców. Od czasu ogromnego działa Mehmeda II o wadze dziewiętnastu ton i ośmiometrowej lufie wyrzucającej siedemsetkilogramowe pociski artyleria przeszła długą drogę1. Wiek XVI Wyposażenie artyleryjskie armii europejskich w XVI wieku Działa z początku XVI wieku są bezpośrednią kontynuacją myśli technicznej wieku XV. Podstawowymi działami były wtedy ciężkie, charakteryzujące się dużym kalibrem i krótką lufą bombardy, mające służyć do niszczenia fortyfikacji, oraz działa lekkie. Te drugie służyły do obrony murów zamkowych i obozów. Do tych celu stosowano długolufowe taraśnice, których nazwa – jak wskazuje Jan Wimmer – pochodzi prawdopodobnie od używania ich na tarasach zamkowych. Do celów obronnych wykorzystywano również hufnice ze względu na małą masę wynikającą z krótkiej lufy o różnym kalibrze2. Do artylerii lekkiej przełomu XV i XVI wieku można także zaliczyć foglerz. Cechą charakterystyczną tego działa był mechanizm umożliwiający ładowanie odtylcowe. Pomysł zarzucono jednak ze względu na za małą szczelność komory prochowej, co skutkowało ucieczką gazów prochowych, a więc spadkiem prędkości pocisku3. Władysław IV Waza, reformator polskiej artylerii(Bartłomiej Milwitz) Podstawowymi zmianami, które zaszły w artylerii XVI wieku w stosunku do XV, jest zmniejszenie masy dział i zastosowanie czopów odlewanych bezpośrednio z ciała broni. Na zmniejszenie masy wpłynęła zmiana amunicji – zamiast kul kamiennych zaczęto używać żeliwnych. Kule przy tej samej masie mogły być mniejsze, można więc było zmniejszyć też kaliber, a co za tym idzie – masę dział. Czopy umożliwiły natomiast stosowanie prostszych i lżejszych konstrukcji drewnianych łóż. Obie zmiany, zapoczątkowane we Francji, znacznie zwiększyły mobilność artylerii4. Z bombardy w XVI wieku wyewoluowały takie działa, jak: szarfmece, bazyliszki, słowiki, śpiewaki, kartauny. Natomiast z dział lekkich: notszlangi, feldszlangi, falkony i falkonety5. W tamtym okresie w rozwoju artylerii przodowała Francja, która jako pierwszy kraj powzięła próbę ujednolicenia kalibru6. Na podstawie informacji o kalibrach dział w różnych krajach około roku 1550 możemy skonfrontować te arsenały z polskimi7. Francja posiadała takie działa, jak: armaty (canon), kolubryny (rozróżniano wielkie, bastardowe i średnie) oraz falkonety. W Niemczech posiadano na przykład armaty, średnie armaty, półszlangi, krótkie szlangi, sakery, falkonety8. Za panowania Zygmunta I Polska posiadała: kartauny, szarfmece, słowiki, notszangi, falkony i falkonety9. Jak widzimy, arsenały te były bardzo zbliżone pod względem typów dział, istotne jest jednak, że kalibry dział tego samego typu w różnych krajach nie były takie same, na przykład armata we Francji miała kaliber 16,2 centymetra, a armata niemiecka – 18 centymetrów10. Produkcja dział w XVI wieku Formowanie dział spiżowych w zasadzie się nie zmieniło w XVI wieku w stosunku do wieku poprzedniego, tworzono je przy użyciu pieców kotłowych, a sam proces wszędzie wyglądał podobnie. Owe powszechnie stosowane piece kotłowe wyglądały następująco: „składały się z lanego kotła wpuszczonego do paleniska i wyłożonego gliną, nad którego górnym obrzeżem nadmurowywano niewysoki szyb wypełniany węglem drzewnym. Dysze doprowadzały powietrze nad brzeg kotła, a gdy metal został już roztopiony, szyb niszczono i czerpano metal. Niekiedy stosowano otwór spustowy, z którym było zawsze dużo kłopotu”11. Piece kotłowe wykorzystywano także do odlewów z żelaza12, jednak w XVI wieku działa żelazne były jeszcze mało popularne ze względu na niewielkie upowszechnienie pieców szybowych, które lepiej się do tego nadawały. Przy odlewaniu nadal polegano na „formowaniu powolnym”. Pierwszym etapem było przygotowanie „fałszywego modelu” odlewu. Najpierw sporządzano „wrzeciono” – lekko stożkowaty, odpowiednio uformowany drewniany drąg, który układano na stojakach tak, aby można było go obracać. Na „wrzeciono” podczas obracania nawijano pakułowy lub słomiany powróz. Następnie na powróz nakładano cienkimi warstwami glinę, aż do uzyskania odpowiednio grubego modelu. Dla ułatwienia obok ustawiano wzornik, bardzo pomocny przy zamówieniu kilku dział tego samego typu i kalibru. Do „fałszywego modelu” odlewu montowano drewniane czopy i modele uch oraz wszelkich ozdób i wytłoczeń. Kolejnym etapem było przygotowanie właściwej formy. Cały model wraz z czopami smarowano mieszaniną sadła i oleju roślinnego, która miała utworzyć warstwę izolującą. Następnie smarowano wszystko kolejną mieszaniną – mielonej tłustej gliny, włosia oraz suszonej i przesianej końskiej mierzwy13 później nawilżanej do momentu osiągnięcia stanu plastycznego. Po wysuszeniu nakładano kolejne warstwy mieszanki, za każdym razem tłuściejszej, aż do uzyskania odpowiedniej grubości. Na całość modelu zakładano dla wzmocnienia obręcze oraz podłużne sztaby żelazne, które przeplatano z obręczami drutem. Następnie wyjmowano modele czopów z glinianej formy, po czym otwory zaprawiano i zabezpieczano obręczami. Później ponownie całość formy pokrywano warstwą tłustej gliny i suszono na ogniu. Zbliżenie na lufę „działa skórzanego”(Bullenwächter, Creative Commons Attribution-Share Alike via Wikimedia Commons) Przedostatnim etapem było przygotowanie formy do zalania metalem. Po odpowiednim wysuszeniu wyciągano „wrzeciono” z nawiniętym na nie powrozem. Model ustawiano pionowo na podkładce w przygotowanym dole. Następnie wrzucano drobne szczapy i podpalano. Warstwa izolująca stapiała się, a zewnętrzna część „fałszywej formy” stawała się krucha, co ułatwiało jej usunięcie. Zostawała tylko forma właściwa. W tym momencie przymocowywano osobno wykonany model tylnej części działa, tak aby stanowił jedno z pozostałą częścią formy. Teraz całość można było wysuszyć. Ostatnim etapem było zalanie formy metalem. Działa umieszczano w dołach, w czterech rogach pieca, do których podążały kanaliki, a nimi miał popłynąć płynny metal. Przed zalaniem umieszczano w formie rdzeń wykonany analogicznie do „fałszywego modelu”. Należy zwrócić uwagę, że nie w każdej odlewni stosowano metodę polegającą na umieszczeniu rdzenia wewnątrz modelu przed zalaniem. W niektórych zakładach wiercono kanał w gotowym dziale14. Na początku wieku XVI działa dla Rzeczpospolitej produkowano głównie w ludwisarni krakowskiej i – w mniejszej liczbie – lwowskiej. Po roku 1540 do tego grona dołączyła ludwisarnia wileńska15. Inne ośrodki produkcji artyleryjskiej to między innymi Gdańsk i Poznań16. Wiek XVII Wyposażenie artyleryjskie armii europejskich w XVII wieku W XVII wieku kładziono nacisk przede wszystkim na zmniejszenie masy dział i ujednolicenie kalibrów. Wynikało to z coraz szerszego użycia artylerii do wsparcia piechoty w bitwie i chęci ułatwienia prac zaopatrzeniowych. Zmiany te zapoczątkował Gustaw II Adolf, zależało mu na jak największym ograniczeniu masy, czego efektem była próba zastosowania „dział skórzanych”. Były to działa lekkie, o wadze trzech funtów, i cienkich lufach dla wzmocnienia owijanych skórą17. Ich wadą było zbyt szybkie przegrzewanie się i niemożność dostatecznie szybkiego schłodzenia. Z tych względów używano ich jedynie w latach 1627–1629. Drugą nowością była armata regimentowa, niezwykle lekka, ponieważ do jej przemieszczenia wystarczyło dwóch lub trzech żołnierzy albo jeden koń. Znacznie zwiększyła ona siłę ogniową piechoty18. Wielką popularnością cieszyły się w XVII wieku działa typu kartauna, które zastąpiły inne armaty, co ułatwiło dodatkowo ujednolicenie kalibrów. Wprowadził je w Holandii Maurycy Orański. Od tego momentu w całej Europie dominowało właśnie to działo. Wyróżniano cztery jego typy: pełna kartauna (48-funtowa19), półkartauna (24-funtowa), ćwierćkartauna (12-funtowa) i oktawa (6‑funtowa)20. Podobnie postąpiono w Szwecji, gdzie ujednolicono wagomiar kartaun do 24-, 12-, i 3-funtówek21. W Polsce reformę artylerii przeprowadził Władysław IV. Dążył on do zastąpienia przestarzałych, ciężkich długolufowych dział właśnie kartaunami, ujednolicił też na wzór zachodniej Europy wagomiar tych dział do 48-, 24-, 12- i 6-funtówek, a na modłę szwedzką wprowadził działa regimentowe – 6-, a później 4-funtowe. Od szwedzkich różnił je materiał wykorzystany do produkcji. Polskie regimentówki odlewano ze spiżu, a nie żelaza jak szwedzkie22. Jesteśmy w stanie dość dobrze określić liczbę dział Rzeczpospolitej w 1640 roku na podstawie inwentarza obejmującego cekhauz warszawski, krakowski, lwowski, malborski, pucki, barski, kamieniecki i kudacki. Łącznie Polska miała: dwie całe kartauny, dwadzieścia dwie półkartauny, trzydzieści trzy ćwierćkartauny, sześć oktaw, dziesięć kolubryn, dwanaście kolubryn bastardowych, siedemdziesiąt dwa falkonety, dziewięć petryer, pięćdziesiąt działek regimentowych, piętnaście działek regimentowych zdobycznych moskiewskich, siedemdziesiąt trzy działa żelazne23. Skoro działa żelazne wymieniono osobno, zakładam, że pozostałe wykonano ze spiżu. Na podstawie powyższych danych dokonałem pewnych obliczeń. Przyjmując założenie, że działa żelazne są działami nowego typu, a wszystkie inne wymienione poza regimentowymi i kartaunami są działami starszego typu, doszedłem do następujących wyników: 65% artylerii Rzeczpospolitej w połowie wieku XVII stanowiła średniolufowa artyleria nowszego typu, natomiast 35% – artyleria typu starego. Niestety w wyniku działań wojennych do roku 1660 Polska wiele dział utraciła. Dodatkowo wyniszczenie kraju odbiło się na ilości pieniędzy przeznaczanych na artylerię. Z tego względu w drugiej połowie XVII wieku przestawiono się na produkcję tańszych dział małokalibrowych żelaznych, a i tak liczba dział w Polskiej armii nie przekraczała dwóch na tysiąc żołnierzy. Wpływ na to miały także ogromne koszty transportu artylerii24. Ze względów finansowych postanowiono zwiększyć produkcję dział żelaznych w stosunku do brązowych. W roku 1650 było aż sto osiemnaście dział żelaznych na całkowitą liczbę trzystu pięćdziesięciu25. Porównując te dane z podanymi wcześniej, możemy łatwo zauważyć, że starano się ograniczać koszta, wybierając tańszy materiał, jakim jest żelazo. Produkcja dział w XVII wieku W XVII wieku upowszechniło się odlewanie dział żelaznych. Za jedną z podstawowych przyczyn możemy uznać cenę żelaza, które było tańsze od spiżu. Ponadto żelazo jest lżejsze niż spiż. W dobie zmian w taktyce, kiedy kładziono nacisk na wysoką mobilność artylerii, był to bardzo ważny czynnik. Minusem dział stalowych była natomiast ich mała wytrzymałość26. Zwiększenie produkcji dział żelaznych wynikło z rozpowszechnienia się „wysokiego pieca”, znanego pod fachową nazwą piec szybowy. Umożliwiał on zwiększenie produkcji żelaza dzięki większej wydajności i praktyczniejszej konstrukcji w stosunku do pieca kotłowego stosowanego przy wytopie spiżu. Główną zaletą była możliwość bezpośredniego przelewania ciekłej surówki w formy odlewnicze. „Wytop odbywał się w trybie ciągłym w czasie kampanii, która trwała około czterdziestu tygodni. Wielki piec był zbudowany z kamienia, jego pojemność sięgała 40–50 metrów sześciennych. U góry miał otwór, przez który dokonywano wsadu warstwami: rudy żelaznej, węgla drzewnego i topników w postaci kamienia wapiennego. U dołu pieca znajdowały się otwory, przez które w celu podniesienia temperatury wtłaczano zimne powietrze za pomocą miechów […]. Co parę godzin dokonywano spustu surówki żelaznej i bezpośrednio w formach glinianych odlewano lufy armatnie27”. Muszę jednak przypomnieć, że nie wyklucza to wytopu żelaza przed wprowadzeniem pieców szybowych28. Było to jednak z pewnością bardziej czasochłonne. Do odlewni żeliwa wykorzystujących piece szybowe do produkcji dział należały odlewnie w Pankach, Samsonowie29, Bobrzy30, Łaźcu31, starostwie halickim32 i Cedzynie33. Podsumowując, chciałbym podkreślić, że różnice jakościowe w wyposażeniu artylerii Polski i innych krajów europejskich były prawie niezauważalne. Wszędzie stosowano bardzo podobne techniki produkcji dział. Naturalnie technologie te trafiały na wschód Europy z opóźnieniem, jednak nie tak dużym aby powodować większe różnice produkcyjne. Różnice widać dopiero w ujęciu ilościowym. Pod tym względem wyposażenie artyleryjskie Polski nie mogło się równać z pozostałymi potęgami europejskimi. Wynikało to ze względów finansowych, co pociągało za sobą kolejny problem – z transportem. Rzeczpospolitej nie było stać na pokrycie kosztów wynajęcia odpowiedniej liczby koni pociągowych34. Brak funduszy w skarbie państwa odbił się także na producentach broni artyleryjskiej. Cóż z tego, że w omawianym okresie zapotrzebowanie na produkty wojenne odlewni nie spadało, jeśli główny odbiorca, czyli skarb koronny, nie mógł za nie zapłacić. Naturalnie zamówienia realizowano nadal, jednak skutek był łatwy do przewidzenia: upadały wielkie przedsiębiorstwa, w tym jedno z najbardziej znanych, rodziny Gibbonich35. Uważam więc, że możemy być dumni z historii naszej artylerii, która stała na światowym poziomie. Niestety słabość skarbu koronnego uniemożliwiła pełne wykorzystanie jej możliwości. Bibliografia: J. Solak, Upadek Konstantynopola 1453, dostęp Nowak, J. Wimmer, Historia oręża polskiego 963–1795, Warszawa 1981. K. Górski, Historya artyleryii polskiej, Warszawa 1902. W. Dziewanowski, Zarys dziejów uzbrojenia w Polsce, Warszawa 1935. K. Gierdziejewski, Zarys odlewnictwa polskiego, Państwowe Wydawnictwo Techniczne, Stalinogród 1954. P. Skworoda, Artyleria Polska. Historia – teraźniejszość – przyszłość (myśl wojskowa, szkolnictwo artyleryjskie, technika i uzbrojenie). Materiały pokonferencyjne, Toruń 18–19 września 2007. B. Zientara, Dzieje małopolskiego hutnictwa żelaznego XIV – XVIIw., Warszawa 1954. A. Jezierski, C. Leszczyńska, Historia gospodarcza Polski, wyd. Key Text, Warszawa 2003. Przypisy 1. J. Solak, Upadek Konstantynopola 1453, dostęp 2. T. M. Nowak, J. Wimmer, Historia oręża polskiego 963–1795, Warszawa 1981, s. 275. 3. Ibidem. 4. K. Górski, Historya artyleryii polskiej, Warszawa 1902, s. 33. 5. Ibidem, s. 34. 6. W. Dziewanowski, Zarys dziejów uzbrojenia w Polsce, Warszawa 1935, s. 116. 7. Ze względu na charakter artykułu przedstawienie arsenałów poszczególnych krajów odnosi się jedynie do najważniejszych typów dział i pomija różnice ilościowe. 8. Ibidem. 9. K. Górski, op. cit., s. 37. 10. W. Dziewanowski, op. cit., s. 116. 11. K. Gierdziejewski, Zarys odlewnictwa polskiego, Państwowe Wydawnictwo Techniczne, Stalinogród 1954, s. 43, 44. 12. Ibidem, s. 43. 13. Mierzwa końska to, inaczej mówiąc, koński nawóz. 14. K. Gierdziejewski, op. cit., s. 80–86. 15. T. M. Nowak, J. Wimmer, op. cit., s. 272. 16. Ibidem, s. 284. 17. T. M. Nowak, J. Wimmer, op. cit., s. 394. 18. P. Skworoda, Artyleria Polska. Historia – teraźniejszość – przyszłość (myśl wojskowa, szkolnictwo artyleryjskie, technika i uzbrojenie).,Materiały pokonferencyjne, Toruń 18–19 września 2007, s. 13. 19. Wagomiar dział podawano w ciężarze kul do nich. 20. T. M. Nowak, J. Wimmer, op. cit., 338. 21. P. Skowroda, op. cit., s. 12. 22. T. M. Nowak, J. Wimmer, op. cit., s. 423. 23. K. Górski, op. cit., s. 111. 24. T. M. Nowak, J. Wimmer, op. cit., s. 479. 25. B. Zientara, Dzieje małopolskiego hutnictwa żelaznego XIV–XVII w., Warszawa 1954, s. 242. 26. Ibidem, s. 241. 27. A. Jezierski, C. Leszczyńska, Historia gospodarcza Polski, Key Text, Warszawa 2003, s. 48, 49. 28. Ibidem. 29. Ibidem, s. 164. 30. B. Zientara, op. cit., s. 239. 31. A. Jezierski, C. Leszczyńska, op. cit., s. 48. 32. B. Zientara, op. cit., s. 256. Autor nie podaje dokładnej lokalizacji. 33. J. Pazdur, Postęp techniczny w Polsce dobry Odrodzenia, Warszawa 1954, za: Ibidem, s. 256. 34. P. Skworoda, op. cit., s. 20. 35. B. Zientara, op. cit., s. 246, 247. Pappenheim, PD via Wikimedia Commons Na początku XVIII wieku państwa europejskie wkroczyły w nowy etap walk o dominację w Europie i na świecie. Na samym początku wieku zarówno na zachodzie Europy (wojna o sukcesję hiszpańską), jak i wschodzie (wielka wojna północna) doszło do konfliktów, które zdefiniowały nowy układ sił. Wiek XVIII jest początkiem potęgi Imperium Brytyjskiego, które swoją siłę czerpało zarówno z umiejętnie prowadzonej polityki na kontynencie, jak również wielkiemu imperium kolonialnemu, które obejmowało wielkie tereny na całym świecie. Również angielska flota stała się prawdziwym panem mórz i oceanów, zapewniając Wyspom Brytyjskim bezpieczeństwo. Podobnie silna była w tym okresie potęga Francji, która jednak przeszła okres kryzysu po śmierci Ludwika XIV w 1715. Mimo swojej potęgi Francja była wyczerpana kolejnymi rzecz miała się z monarchią habsburską. Austria nadal pozostawała znaczącym graczem w polityce europejskiej, które jednak musiało walczyć o swoją pozycję w Europie Środkowo-Wschodniej z nowymi konkurentami, jakimi były Prusy i Saksonia. Szczególnie groźne było to pierwsze państwo, powstałe całkiem niedawno z połączenia Prus Książęcych i Brandenburgii, mające jednak ogromne ambicje i spore zasoby. Kolejną z nowych potęg była zreformowana przez Piotra I Wielkiego Rosja, która dzięki pokonaniu potęgi szwedzkiej weszła do grona najsilniejszych państw europejskich i stała się liczącym graczem w XVIII oznaczał też zmierzch kilku europejskich potęg, które jeszcze niedawno odgrywały ważną rolę na kontynencie. Mowa tu przede wszystkim o Szwecji, Hiszpanii, Rzeczpospolitej i Turcji. Państwa te przeżywały w XVIII wieku okres wielkiego i długotrwałego kryzysu, wewnętrznych niepokojów i upadku władzy centralnej. Szczególnie odczuwalne było to w Rzeczpospolitej, która po wojnie północnej była całkiem zależna od sąsiadów, jak i Turcji, gdzie doszło do stanu niemal całkowitej anarchii. Stąd też państwa te nazywano często „Chorymi ludźmi Europy”. Naturalnie stanowiły one dogodny cel do ekspansji dla znacznie silniejszych sąsiadów, którzy zazwyczaj nie zamierzali przepuścić takiej okazji do powiększenia swojego terytorium i wpływów. Polecamy również: Podstawowe idee i założenia renesansu Za twórcę pojęcia odrodzenia, odnoszącego się do starożytności klasycznej, uważa się artystę i historyka florenckiego – Giorgio Vasari. Nie oznaczało to jednak ucieczki w przeszłość, a jedynie potrzeby ówczesnych czasów zrodziły zainteresowanie osiągnięciami starożytnych. Więcej » Sztuka renesansu - charakterystyka Sztuka renesansu, podobnie jak i cała odrodzeniowa kultura, rozwija się pod wpływem fascynacji osiągnięciami starożytnych twórców. Dorobek antyku, przez lata zapomniany, na nowo rodzi się dla Europy i staje się wzorem we wszystkich dziedzinach sztuki. Kształtuje humanistyczny światopogląd i inspiruje... Więcej » Wielkie Odkrycia Geograficzne - historia, przyczyny, odkrywcy Działalność księcia Henryka Żeglarza (1394 – 1460) – infanta portugalskiego, zapoczątkowała portugalską ekspansje morską oraz erę wielkich odkryć geograficznych. Dowodził wyprawami do Maroka, a następnie organizował wyprawy geograficzne wzdłuż Afryki. Doprowadziły one ostatecznie do odkrycia w roku 1417... Więcej » Kolonialna ekspansja europejska w XV i XVI w. - pierwsze wyprawy kolonizacyjne W skutek wielkich odkryć geograficznych w pierwszej kolejności powstały dwa imperia kolonialne – Hiszpania oraz Portugalia. Miało to znaczący wpływ na pozycje międzynarodową tych państw w Europie. Po pierwszej fazie wypraw kolonizacyjnych, nowo odkryty świat podzielono na dwie strefy wpływów –... Więcej » Skutki Wielkich Odkryć Geograficznych - jakie były, pozytywne i negatywne Wyprawy portugalskie w XV w. rozpoczęły okres wielkich odkryć geograficznych. Początkowo rezultaty ich wypraw – finansowane przez panującą w Portugali dynastie, były skromne. Jednak już w roku 1488 Bartolomeo Diaza dopłynął do Przylądka Dobrej Nadziei, a w roku 1498 Vasco da Gama dotarł do portu na wybrzeżu... Więcej »